Redditus imperiis Auster subiectaque rursus
Alterius conuexa poli. rectore sub uno
Conspirat geminus frenis communibus orbis.
Iunximus Europen Libyae. concordia fratrum
5
Plena redit. patriis solum quod defuit armis,
Tertius occubuit nati uirtute tyrannus.
Horret adhuc animus manifestaque gaudia differt,
Dum stupet et tanto cunctatur credere uoto.
Necdum Cinyphias exercitus attigit oras:
10
Iam domitus Gildo. nullis uictoria nodis
Haesit, non spatio terrae, non obice ponti.
Congressum profugum captum uox nuntiat una
Rumoremque sui praeuenit laurea belli.
Quo, precor, haec effecta deo? robusta uetusque
15
Tempore tam paruo potuit dementia uinci?
Quem ueniens indixit hiems, uer perculit hostem.
Exitium iam Roma timens et fessa negatis
Frugibus ad rapidi limen tendebat Olympi
Non solito uultu nec qualis iura Britannis
20
Diuidit aut trepidos summittit fascibus Indos.
Vox tenuis tardique gradus oculique iacentes
Interius; fugere genae; ieiuna lacertos
Exedit macies. umeris uix sustinet aegris
Squalentem clipeum; laxata casside prodit
25
Canitiem plenamque trahit rubiginis hastam.
Attigit ut tandem caelum genibusque Tonantis
Procubuit, tales orditur maesta querellas:
"Si mea mansuris meruerunt moenia nasci,
Iuppiter, auguriis, si stant immota Sibyllae
30
Carmina, Tarpeias si necdum respuis arces:
Aduenio supplex, non ut proculcet Araxen
Consul ouans nostraeue premant pharetrata secures
Susa, nec ut Rubris aquilas figamus harenis.
Haec nobis, haec ante dabas; nunc pabula tantum
35
Roma precor. miserere tuae, pater optime, gentis,
Extremam defende famem. satiauimus iram
Si qua fuit; lugenda Getis et flenda Suebis
Hausimus; ipsa meos horreret Parthia casus.
Quid referam morbiue luem tumulosue repletos
40
Stragibus et crebras corrupto sidere mortes?
Aut fluuium per tecta uagum summisque minatum
Collibus? ingentes uexi summersa carinas
Remorumque sonos et Pyrrhae saecula sensi.
"Ei mihi, quo Latiae uires urbisque potestas
45
Decidit! in qualem paulatim fluximus umbram!
Armato quondam populo patrumque uigebam
Conciliis; domui terras urbesque reuinxi
Legibus: ad solem uictrix utrumque cucurri.
Postquam iura ferox in se communia Caesar
50
Transtulit et lapsi mores desuetaque priscis
Artibus in gremium pacis seruile recessi,
Tot mihi pro meritis Libyam Nilumque dedere,
Vt dominam plebem bellatoremque senatum
Classibus aestiuis alerent geminoque uicissim
55
Litore diuersi complerent horrea uenti.
Stabat certa salus: Memphis si forte negasset,
Pensabam Pharium Gaetulis messibus annum.
Frugiferas certare rates lateque uidebam
Punica Niliacis concurrere carbasa uelis.
60
Cum subiit par Roma mihi diuisaque sumpsit
Aequales Aurora togas, Aegyptia rura
In partem cessere nouae. spes unica nobis
Restabat Libyae, quae uix aegreque fouebat;
Solo ducta Noto, numquam secura futuri,
65
Semper inops, uentique fidem poscebat et anni.
Hanc quoque nunc Gildo rapuit sub fine cadentis
Autumni. pauido metimur caerula uoto,
Puppis si qua uenit, si quid fortasse potenti
Vel pudor extorsit domino uel praedo reliquit.
70
Pascimur arbitrio Mauri nec debita reddi,
Sed sua concedi iactat gaudetque diurno?
Vt famulae praebere cibos uitamque famemque
Librat barbarico fastu uulgique superbit
Fletibus et tantae suspendit fata ruinae.
75
Romuleas uendit segetes et possidet arua
Vulneribus quaesita meis. ideone tot annos
Flebile cum tumida bellum Carthagine gessi?
Idcirco uoluit contempta luce reuerti
Regulus? hoc damnis, genitor, Cannensibus emi?
80
Incassum totiens lituis naualibus arsit
Hispanum Siculumque fretum uastataque tellus
Totque duces caesi ruptaque emissus ab Alpe
Poenus et attonitae iam proximus Hannibal urbi?
Scilicet ut domitis frueretur barbarus Afris,
85
Muro sustinui Martem noctesque cruentas
Collina pro turre tuli? Gildonis ad usum
Carthago ter uicta ruit? hoc mille gementis
Italiae clades impensaque saecula bellis,
Hoc Fabius fortisque mihi Marcellus agebant,
90
Vt Gildo cumularet opes? haurire uenena
Compulimus dirum Syphacem fractumque Metello
Traximus immanem Marii sub uincla Iugurtham,
Et Numidae Gildonis erunt? pro funera tanta,
Pro labor! in Bocchi regnum sudauit uterque
95
Scipio. Romano uicistis sanguine Mauri.
Ille diu miles populus, qui praefuit orbi,
Qui trabeas et sceptra dabat, quem semper in armis
Horribilem gentes, placidum sensere subactae,
Nunc inhonorus egens perfert miserabile pacis
100
Supplicium nulloque palam circumdatus hoste
Obsessi discrimen habet. per singula letum
Impendet momenta mihi dubitandaque pauci
Praescribunt alimenta dies. heu prospera fata!
Quid mihi septenos montes turbamque dedistis,
105
Quae paruo non possit ali? felicior essem
Angustis opibus; mallem tolerare Sabinos
Et Veios; breuior duxi securius aeuum.
Ipsa nocet moles. utinam remeare liceret
Ad ueteres fines et moenia pauperis Anci.
110
Sufficerent Etrusca mihi Campanaque culta
Et Quincti Curiique seges, patriaeque petenti
Rusticus inferret proprias dictator aristas.
"Nunc quid agam? Libyam Gildo tenet, altera Nilum.
Ast ego, quae terras umeris pontumque subegi,
115
Deseror: emeritae iam praemia nulla senectae.
Di, quibus iratis creui, succurrite tandem,
Exorate patrem; tuque o si sponte per altum
Vecta Palatinis mutasti collibus Idam
Praelatoque lauas Phrygios Almone leones,
120
Maternis precibus natum iam flecte, Cybebe.
Sin prohibent Parcae falsisque elusa uetustas
Auspiciis, alio saltem prosternite casu
Et poenae mutate genus. Porsenna reducat
Tarquinios; renouet ferales Allia pugnas;
125
Me potius saeui manibus permittite Pyrrhi,
Me Senonum furiis, Brenni me reddite flammis.
Cuncta fame leuiora mihi." Sic fata refusis
Obticuit lacrimis. mater Cytherea parensque
Flet Mauors sanctaeque memor Tritonia Vestae,
130
Nec Cybele sicco nec stabat lumine Iuno.
Maerent indigetes et si quos Roma recepit
Aut dedit ipsa deos. genitor iam corde remitti
Coeperat et sacrum dextra sedare tumultum,
Cum procul insanis quatiens ululatibus axem
135
Et contusa genas mediis apparet in astris
Africa: rescissae uestes et spicea passim
Serta iacent; lacero crinales uertice dentes
Et fractum pendebat ebur, talique superbas
Irrupit clamore fores: "Quid magne moraris
140
Iuppiter auulso nexu pelagique solutis
Legibus iratum populis immittere fratrem?
Mergi prima peto; ueniant praerupta Pachyno
Aequora, laxatis subsidant Syrtibus urbes.
Si mihi Gildonem nequeunt abducere fata,
145
Me rape Gildoni. felicior illa perustae
Pars Libyae, nimio quae se munita calore
Defendit tantique uacat secura tyranni.
Crescat zona rubens; medius flagrantis Olympi
Me quoque limes agat; melius deserta iacebo
150
Vomeris impatiens. pulsis dominentur aristis
Dipsades et sitiens attollat gleba cerastas.
Quid me temperies iuuit? quid mitior aether?
Gildoni fecunda fui. iam solis habenae
Bis senas torquent hiemes, ceruicibus ex quo
155
Haeret triste iugum. nostris iam luctibus ille
Consenuit regnumque sibi tot uindicat annos.
Atque utinam regnum! priuato iure tenemur
Exigui specie fundi. quod Nilus et Atlas
Dissidet, occiduis quod Gadibus arida Barce
160
Quodque Paraetonio secedit litore Tingi,
Hoc sibi transcripsit proprium. pars tertia mundi
Vnius praedonis ager. "Distantibus idem
Inter se uitiis cinctus: quodcumque profunda
Traxit auaritia, luxu peiore refundit.
165
Instat terribilis uiuis, morientibus heres,
Virginibus raptor, thalamis obscaenus adulter.
Nulla quies: oritur praeda cessante libido,
Diuitibusque dies et nox metuenda maritis.
Quisquis uel locuples pulchra uel coniuge notus,
170
Crimine pulsatur falso; si crimina desunt,
Accitus conuiua perit. mors nulla refugit
Artificem: uarios sucos spumasque requirit
Serpentum uirides et adhuc ignota nouercis
Gramina. si quisquam uultu praesentia damnet
175
Liberiusue gemat, dapibus crudelis in ipsis
Emicat ad nutum stricto mucrone minister.
Fixus quisque toro tacita formidine libat
Carnifices epulas incertaque pocula pallens
Haurit et intentos capiti circumspicit enses.
180
Splendet Tartareo furialis mensa paratu
Caede madens, atrox gladio, suspecta ueneno.
Vt uino calefacta Venus, tum saeuior ardet
Luxuries, mixtis redolent unguenta coronis:
Crinitos inter famulos pubemque canoram
185
Orbatas iubet ire nurus nuperque peremptis
Arridere uiris. Phalarim tormentaque flammae
Profuit et Siculi mugitus ferre iuuenci
Quam tales audire choros. nec damna pudoris
Turpia sufficiunt: Mauris clarissima quaeque
190
Fastidita datur. media Carthagine ductae
Barbara Sidoniae subeunt conubia matres;
Aethiopem nobis generum, Nasamona maritum
Ingerit; exterret cunabula discolor infans.
His fretus sociis ipso iam principe maior
195
Incedit; peditum praecurrunt agmina longe;
Circumdant equitum turmae regesque clientes,
Quos nostris ditat spoliis. proturbat auita
Quemque domo; ueteres detrudit rure colonos.
Exiliis dispersa feror. numquamne reuerti
200
Fas erit errantesque solo iam reddere ciues?"
Iret adhuc in uerba dolor, ni Iuppiter alto
Coepisset solio (uoces adamante notabat
Atropos et Lachesis iungebat stamina dictis):
"Nec te, Roma, diu nec te patiemur inultam,
205
Africa. communem prosternet Honorius hostem.
Pergite securae. uestrum uis nulla tenorem
Separat et soli famulabitur Africa Romae."
Dixit et adflauit Romam meliore iuuenta.
Continuo redit ille uigor seniique colorem
210
Mutauere comae. solidatam crista resurgens
Erexit galeam clipeique recanduit orbis
Et leuis excussa micuit rubigine cornus.
Vmentes iam noctis equos Lethaeaque Somnus
Frena regens tacito uoluebat sidera curru.
215
Iam duo diuorum proceres, maiorque minorque
Theodosii, pacem laturi gentibus ibant,
Qui Iouis arcanos monitus mandataque ferrent
Fratribus et geminis sancirent foedera regnis:
Sic cum praecipites artem uicere procellae
220
Assiduoque gemens undarum uerbere nutat
Descensura ratis, caeca sub nocte uocati
Naufraga Ledaei sustentant uela Lacones.
Circulus ut patuit Lunae, secuere meatus
Diuersos: Italas senior tendebat in oras;
225
At pater, intrantem Pontum qua Bosphorus artat,
Arcadii thalamis urbique illapsus Eoae.
Quem simulac uidit natus (nam clara nitebat
Cynthia), permixto tremuerunt gaudia fletu
Complexuque fouens, quos non sperauerat, artus
230
"O mihi post Alpes nunc primum reddite," dixit,
"Vnde tuis optatus ades? da tangere dextram,
Qua gentes cecidere ferae. quis tale remouit
Praesidium terris? ut te mortalia pridem
Implorant longeque pium fortemque requirunt!"
235
Cui pater in tales rupit suspiria uoces:
"Hoc erat? in fratres medio discordia Mauro
Nascitur et mundus germanaque dissidet aula?
Gildonisne salus tanti sit palma furoris?
Scilicet egregius morum magnoque tuendus
240
Et cuius meritis pietas in fratre recedat!
Inuito genitore, uide, ciuile calebat
Discidium; dubio stabant Romana sub ictu;
Quis procul Armenius uel quis Maeotide ripa
Rex ignotus agit, qui me non iuuit euntem
245
Auxilio? fouere Getae, uenere Geloni.
Solus at hic non puppe data, non milite misso
Subsedit fluitante fide. si signa petisset
Obuia, detecto summissius hoste dolerem
Restitit in speculis fati turbaque reductus
250
Librauit geminas euentu iudice uires
Ad rerum momenta cliens seseque daturus
Victori; fortuna simul cum mente pependit.
O si non cupidis essem praereptus ab astris,
Exemplum sequerer Tulli laniandaque dumis
255
Impia diuersis aptarem membra quadrigis.
Germani nunc usque tui responsa colebat:
En iterum calcat. tali te credere monstro
Post patrem fratremque paras? sed magna rependit
Inque tuam sortem numerosas transtulit urbes!
260
Ergo fas pretio cedet? mercede placebit
Proditio? taceo, laesi quod transfuga fratris,
Quod leuis ingenio. quamuis discrimine summo
Proditor adportet suspensa morte salutem
Numquam gratus erit. damnamus luce reperta
265
Perfidiam nec nos patimur committere tali.
Hoc genus emptori ciues cum moenibus offert,
Hoc uendit patriam. plerique in tempus abusi
Mox odere tamen: tenuit sic Graia Philippus
Oppida; Pellaeo libertas concidit auro.
270
Romani scelerum semper spreuere ministros.
Noxia pollicitum domino miscere uenena
Fabricius regi nudata fraude remisit,
Infesto quem Marte petit, bellumque negauit
Per famuli patrare nefas, ductosque Camillus
275
Trans murum pueros obsessae reddidit urbi.
"Traduntur poenis alii, cum proelia tollunt;
Hic manet ut moueat? quod respuit alter in hostem,
Suscipis in fratrem? longi pro dedecus aeui!
Cui placet, australes Gildo condonat habenas
280
Tantaque mutatos sequitur prouincia mores.
Quaslibet ad partes animus nutauerit anceps,
Transfundit secum Libyam refluumque malignus
Commodat imperium. Mauri fuit Africa munus.
Tollite Massylas fraudes, remouete bilingues
285
Insidias et uerba soli spirantia uirus.
Ne consanguineis certetur comminus armis,
Ne, precor. haec trucibus Thebis, haec digna Mycenis;
In Mauros hoc crimen eat. "Quid noster iniquum
Molitur Stilicho? quando non ille iubenti
290
Paruit? an quisquam nobis deuinctior exstat?
Vt sileam uarios mecum quos gesserit actus,
Quae uidi post fata, loquar. cum diuus abirem,
Res incompositas (fateor) tumidasque reliqui.
Stringebat uetitos etiamnum exercitus enses
295
Alpinis odiis, alternaque iurgia uicti
Victoresque dabant. uix haec amentia nostris
Excubiis, nedum puero rectore quiesset.
Heu quantum timui uobis, quid libera tanti
Militis auderet moles, cum patre remoto
300
Ferueret iam laeta nouis! dissensus acerbus
Et grauior consensus erat. tunc ipse paterna
Successit pietate mihi tenerumque rudemque
Fouit et in ueros eduxit principis annos,
Rufinumque tibi, quem tu tremuisse fateris,
305
Depulit. hunc solum memorem solumque fidelem
Experior. uolui si quid, dum uita maneret,
Aut uisus uoluisse, gerit; uenerabilis illi
Ceu praesens numenque uocor. si tanta recusas,
At soceri reuerere faces, at respice fratris
310
Conubium pignusque meae regale Serenae.
Debueras etiam fraternis obuius ire
Hostibus, ille tuis. quae gens, quis Rhenus et Hister
Vos opibus iunctos conspirantesque tulisset?
Sed tantum permitte, cadat. nil poscimus ultra.
315
Ille licet sese praetentis Syrtibus armet
Oppositoque Atlante tegat, licet arua referta
Anguibus et solis medios obiecerit aestus:
Noui consilium, noui Stilichonis in omnes
Aequalem casus animum: penetrabit harenas,
320
Inueniet uirtute uiam." Sic diuus et inde
Sic natus: "iussis, genitor, parebitur ultro.
Amplector praecepta libens, nec carior alter
Cognato Stilichone mihi. commissa profanus
Ille luat; redeat iam tutior Africa fratri."
325
Talia dum longo secum sermone retexunt,
Hesperiam peruenit auus castumque cubile
Ingreditur, Tyrio quo fusus Honorius ostro
Carpebat teneros Maria cum coniuge somnos.
Adsistit capiti; tunc sic per somnia fatur:
330
"Tantane deuictos tenuit fiducia Mauros,
Care nepos? iterum post me coniurat in arma
Progenies uesana Iubae bellumque resumit
Victoris cum stirpe sui? Firmumne iacentem
Obliti Libyam nostro sudore receptam
335
Rursus habent? ausus Latio contendere Gildo
Germani nec fata timet? nunc ire profecto,
Nunc uellem notosque senex ostendere uultus:
Nonne meam fugiet Maurus cum uiderit umbram?
Quid dubitas? exsurge toris, inuade rebellem,
340
Captiuum mihi redde meum. desiste morari.
Hoc generi fatale tuo: dum sanguis in orbe
Noster erit, semper pallebit regia Bocchi.
Iungantur spoliis Firmi Gildonis opima;
Exornet geminos Maurusia laurea currus:
345
Vna domus totiens una de gente triumphet.
Di bene, quod tantis interlabentibus annis
Seruati Firmusque mihi fraterque nepoti."
Dixit et adflatus uicino sole refugit.
At iuuenem stimulis immanibus aemula uirtus
350
Exacuit; iam puppe uehi, iam stagna secare
Feruet et absentes inuadere cuspide Mauros.
Tum iubet acciri socerum dextramque uocato
Conserit et, quae sit potior sententia, quaerit:
"Per somnos mihi, sancte pater, iam saepe futura
355
Panduntur multaeque canunt praesagia noctes.
Namque procul Libycos uenatu cingere saltus
Et iuga rimari canibus Gaetula uidebar.
Maerebat regio saeui uastata leonis
Incursu; pecudum strages passimque iuuenci
360
Semineces et adhuc infecta mapalia tabo
Sparsaque sanguineis pastorum funera campis.
Aggredior latebras monstri mirumque relatu
Conspicio: dilapsus honos, ceruice minaces
Defluxere iubae; fractos inglorius armos
365
Supposuit, seruile gemens; iniectaque uincla
Vnguibus et subitae collo sonuere catenae.
Nunc etiam paribus secum certare tropaeis
Hortator me cogit auus. quonam usque remoti
Cunctamur? decuit pridem complere biremes
370
Et pelagi superare moras. transmittere primus
Ipse paro; quaecumque meo gens barbara nutu
Stringitur, adueniat. Germania cuncta feratur
Nauibus et socia comitentur classe Sygambri.
Pallida translatum iam sentiat Africa Rhenum.
375
An patiar tot probra sedens iuuenisque relinquam
Quae tenui rexique puer? bis noster ad Alpes
Alterius genitor defensum regna cucurrit.
Nos praedae faciles insultandique iacemus?"
Finierat. Stilicho contra cui talia reddit:
380
"Aduersine tubam princeps dignabere Mauri?
Auferet ignauus clari solacia leti,
Te bellante mori? decernet Honorius inde,
Hinc Gildo? prius astra Chaos miscebit Auerno.
Vindictam mandasse sat est; plus nominis horror
385
Quam tuus ensis aget. minuit praesentia famam.
Qui stetit aequatur campo, collataque nescit
Maiestatem acies. sed quod magis utile factu
Atque hosti grauius (sensus aduerte) docebo
Est illi patribus, sed non et moribus isdem
390
Mascezel, fugiens qui dira piacula fratris
Spesque suas uitamque tuo commisit asylo.
Hunc ubi temptatis frustra mactare nequiuit
Insidiis, patrias in pignora contulit iras
Et, quos ipse sinu paruos gestauerat, una
395
Occidit iuuenes inhumataque corpora uulgo
Dispulit et tumulo cognatas arcuit umbras
Naturamque simul fratremque hominemque cruentus
Exuit et tenuem caesis inuidit harenam.
Hoc facinus refugo damnauit sole Mycenas
400
Auertitque diem; sceleri sed reddidit Atreus
Crimen et infandas excusat coniuge mensas.
Hic odium, non poena fuit. te perdita iura,
Te pater ultorem, te nudi puluere manes,
Te pietas polluta rogat; si flentibus aram
405
Et proprium miseris numen statuistis, Athenae,
Si Pandionias planctu traxere phalanges
Inachides belloque rogos meruere maritis,
Si maesto squalore comae lacrimisque senatum
In Numidas pulsus solio commouit Adherbal:
410
Hunc quoque nunc Gildo, tanto quem funere mersit,
Hunc doleat uenisse ducem seseque minorem
Supplicibus sciat esse tuis. quem sede fugauit,
Hunc praeceps fugiat, fregit quem clade, tremiscat
Agnoscatque suum, trahitur dum uictima, fratrem."
415
Haec ubi sederunt genero, notissima Marti
Robora, praecipuos electa pube maniplos
Disponit portuque rates instaurat Etrusco.
Herculeam suus Alcides Iouiamque cohortem
Rex ducit superum, premitur nec signifer ullo
420
Pondere: festinant adeo uexilla moueri.
Neruius insequitur meritusque uocabula Felix
Dictaque ab Augusto legio nomenque probantes
Inuicti clipeoque animosi teste Leones.
Dictis ante tamen princeps confirmat ituros
425
Aggere conspicuus; stat circumfusa iuuentus
Nixa hastis pronasque ferox accommodat aures:
"Gildonem domitura manus, promissa minasque
Tempus agi. si quid pro me doluistis, in armis
Ostentate mihi; iusto magnoque triumpho
430
Ciuiles abolete notas; sciat orbis Eous
Sitque palam Gallos causa, non robore uinci.
Nec uos, barbariem quamuis collegerit omnem,
Terreat. an Mauri fremitum raucosque repulsus
Vmbonum et uestros passuri comminus enses?
435
Non contra clipeis tectos gladiisque micantes
Ibitis: in solis longe fiducia telis.
Exarmatus erit, cum missile torserit, hostis.
Dextra mouet iaculum, praetentat pallia laeua;
Cetera nudus eques. sonipes ignarus habenae;
440
Virga regit. non ulla fides, non agminis ordo:
Arma oneri, fuga praesidio. conubia mille;
Non illis generis nexus, non pignora curae:
Sed numero languet pietas. haec copia uulgi.
Vmbratus dux ipse rosis et marcidus ibit
445
Vnguentis crudusque cibo titubansque Lyaeo,
Confectus senio, morbis stuprisque solutus.
Excitet incestos turmalis bucina somnos,
Imploret citharas cantatricesque choreas
Offensus stridore tubae discatque coactus,
450
Quas uigilat Veneri, castris impendere noctes.
Nonne mori satius, uitae quam ferre pudorem
Nam quae iam regio restat, si dedita Mauris
Regibus Illyricis accesserit Africa damnis?
Ius Latium, quod tunc Meroe Rubroque solebat
455
Oceano cingi, Tyrrhena clauditur unda;
Et cui non Nilus, non intulit India metas,
Romani iam finis erit Trinacria regni.
Ite recepturi, praedo quem sustulit, axem
Ereptumque Notum; caput insuperabile rerum
460
Aut ruet in uestris aut stabit Roma lacertis.
Tot mihi debetis populos, tot rura, tot urbes
Amissas. uno Libyam defendite bello.
Vestros imperium remos et uestra sequatur
Carbasa. despectas trans aequora ducite leges.
465
Tertia iam solito ceruix mucrone rotetur
Tandem funereis finem positura tyrannis."
Omina conueniunt dicto fuluusque Tonantis
Armiger a liquida cunctis spectantibus aethra
Correptum pedibus curuis innexuit hydrum,
470
Dumque reluctantem morsu partitur obunco,
Haesit in ungue caput; truncatus decidit anguis.
Ilicet auguriis alacres per saxa citati
Torrentesque ruunt; nec mons aut silua retardat:
Pendula ceu paruis moturae bella colonis
475
Ingenti clangore grues aestiua relinquunt
Thracia, cum tepido permutant Strymona Nilo:
Ordinibus uariis per nubila texitur ales
Littera pennarumque notis conscribitur aer.
Vt fluctus tetigere maris, tunc acrior arsit
480
Impetus; arripiunt naues ipsique rudentes
Expediunt et uela legunt et cornua summis
Associant malis; quatitur Tyrrhena tumultu
Ora nec Alpheae capiunt naualia Pisae:
Sic Agamemnoniam uindex cum Graecia classem
485
Solueret, innumeris feruebat uocibus Aulis.
Non illos strepitus impendentisque procellae
Signa nec aduentus dubii deterruit Austri.
"Vellite" proclamant "socii, iam uellite funem.
Per uada Gildonem quamuis aduersa petamus.
490
Ad bellum nos trudat hiems per deuia ponti.
Quassatis cupio tellurem figere rostris.
Heu nimium segnes, cauta qui mente notatis,
Si reuolant mergi, graditur si litore cornix.
Ora licet maculis asperserit occiduus sol
495
Lunaque conceptis liuescat turgida Cauris
Et contusa uagos iaculentur sidera crines;
Imbribus umescant Haedi nimbosaque Taurum
Ducat Hyas totusque fretis descendat Orion:
Certa fides caeli, sed maior Honorius auctor;
500
Illius auspiciis immensa per aequora miles,
Non Plaustris Arctoue regor. contemne Booten,
Nauita, turbinibus mediis permitte carinas.
Si mihi tempestas Libyam uentique negabunt,
Augusti Fortuna dabit." Iam classis in altum
505
Prouehitur; dextra Ligures, Etruria laeua
Linquitur et caecis uitatur Corsica saxis.
Humanae specie plantae se magna figurat
Insula (Sardiniam ueteres dixere coloni),
Diues ager frugum, Poenos Italosue petenti
510
Opportuna situ: quae pars uicinior Afris,
Plana solo, ratibus clemens; quae respicit Arcton,
Immitis, scopulosa, procax subitisque sonora
Flatibus; insanos infamat nauita montes.
Hic hominum pecudumque lues, sic pestifer aer
515
Saeuit et exclusis regnant Aquilonibus Austri.
Quos ubi luctatis procul effugere carinis,
Per diuersa ruunt sinuosae litora terrae.
Pars adit antiqua ductos Carthagine Sulcos;
Partem litoreo complectitur Olbia muro.
520
Vrbs Libyam contra Tyrio fundata potenti
Tenditur in longum Caralis tenuemque per undas
Obuia dimittit fracturum flamina collem;
Efficitur portus medium mare, tutaque uentis
Omnibus ingenti mansuescunt stagna recessu.
525
Hanc omni petiere manu prorisque reductis
Suspensa Zephyros expectant classe fauentes.